Vũ Thị Nga
Khoa Chính Trị - Tâm lý - Giáo dục học, Trường Đại học Hải Dương
1. Đặt vấn đề
Đất nước ta đang trong thời kì phát triển và hội nhập với các nước trên thế giới, nhất là phát triển kinh tế trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin, thì ngành giáo dục là ngành đầu tiên khai trương mở lối. Vì vậy, ngành giáo dục chúng ta luôn chú trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước. Trong nhà trường phổ thông nói chung và Tiểu học nói riêng, các em còn rất nhỏ, vốn hiểu biết chưa nhiều, các em như “Tờ giấy trắng” viết như thế nào thì nó in đậm, in sâu khó xóa mờ. Các em rất thơ ngây, hiếu động, dễ bị dụ dỗ, nghe theo. Mặt khác trong học tập có một số em còn ham chơi, ít chú ý, học hay quên, ý thức tự giác chưa cao. Xét thấy nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm cũng rất lớn trong việc giáo dục và hoàn thiện nhân cách cho mỗi con người trong xã hội, bắt đầu là những em học sinh mà mình đang chủ nhiệm. Hằng ngày, hằng giờ giáo viên chủ nhiêm đau đáu, trăn trở, làm thế nào để có kết quả tốt nhất cho việc hoàn thiện một đứa trẻ, trở thành một người công dân tốt của gia đình và xã hội? Luôn suy nghĩ tìm cho mình những biện pháp tối ưu nhất để áp dụng vào công tác chủ nhiệm của mình sao cho đạt được kết quả như mong muốn, sao cho từng “Mầm non của đất nước” phát triển tươi tốt, đơm hoa kết trái cho đời.
2. Nội dung
Trong lịch sử nhân loại, giáo dục đã không ngừng phát triển và là động lực để phát triển kinh tế xã hội; giáo dục đã phục vụ đắc lực cho xã hội, kịp thời điều chỉnh qui mô, thích ứng nhanh với những yêu cầu biến đổi nguồn nhân lực. Ngược lại, sự phát triển nhanh của kinh tế xã hội, của khoa học kỹ thuật cũng đã tác động trở lại để phát triển giáo dục. Hiện nay các nước phát triển, cũng như các nước đang phát triển đều quan tâm cải cách giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập hóa, quốc tế hóa. Đây là thời cơ và cũng là thách thức đối với quốc gia đang phát triển (trong đó có Việt Nam). Một mặt nó tạo ra cơ hội cho giáo dục phát triển do nhu cầu về nguồn nhân lực có trí tuệ ngày càng tăng. Mặt khác, kinh tế đòi hỏi giáo dục đáp ứng nhu cầu trước mắt và đón đầu, định hướng đúng cho tương lai. Một ngôi nhà vững chắc thì cần có một nền móng vững chắc. Bởi thế ngay từ trường Tiểu học, học sinh phải được học đầy đủ các môn học để phát triển toàn diện. Ngoài việc lĩnh hội các kiến thức môn học, các em còn cần được trang bị cho mình nhiều kĩ năng khác như: giao tiếp, kĩ năng sống, xử lý tình huống, biết phân biệt đúng sai,…thì mới tạo tiền đề cho các em bước tiếp lên các cấp học cao hơn, tiến đến hoàn thiện nhân cách cho các em sau này.
Là người giáo viên dạy Tiểu học, hầu như chịu hoàn toàn trách nhiệm về lớp mình phụ trách, trực tiếp giảng dạy các môn học, đồng thời tổ chức, hướng dẫn tất cả các hoạt động giáo dục. Trong những giờ tới trường giáo viên chủ nhiệm lúc nào cũng ở cạnh các em, là người “mẹ thứ hai” của các em, luôn gần gũi, dõi theo mọi hành động, hành vi của từng em trong lớp. Học sinh tiểu học còn chưa biết hành động độc lập, giáo viên phải là người tổ chức các hoạt động, làm sao cho từng em học sinh có được công việc thích hợp và bộc lộ được khả năng của mình. Mở rộng và khơi sâu trí thức, rèn luyện kĩ năng, giáo dục ý thức tự giác và ứng xử, thỏa mãn nhu cầu, kích thích sự hứng thú, phát triển năng lực của học sinh. Trong mắt các em, giáo viên chủ nhiệm là “Thần tượng”, là người mà các em tin tưởng tuyệt đối nhất, cô giáo nói gì các em cũng nghe, vâng lời cô giáo. Chính vì thế mà người giáo viên chủ nhiệm phải chú trọng từng lời nói, hành động, việc làm chuẩn mực nhất trước học sinh, là tấm gương sáng để các em noi theo. Trong công tác chủ nhiệm, người giáo viên tiểu học góp phần to lớn trong việc hình thành và phát triển toàn diện cho các em, giúp các em trở thành người có ích cho xã hội, gia đình và bản thân, để các em trưởng thành, lớn lên, vững vàng bước vào đời.
2.1. Về tâm sinh lí
Học sinh tiểu học tính xung động trong hành vi là một đặc điểm dễ nhận thấy của tính cách. Đó là khuynh hướng hành động ngay lập tức dưới tác động của các kích thích bên trong và bên ngoài mà không kịp suy nghĩ, cân nhắc. Điều này do: Sự điều chỉnh của ý chí đối với hành vi ở các em còn yếu.
Đây là lứa tuổi sẵn sàng và hứng thú tiếp nhận các kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo mới. Vì vậy tất cả những gì tác động đến trẻ đều có thể khơi dậy ở các em phản ứng nhanh chóng (thường xuyên muốn tự trả lời khi chưa được phép của giáo viên không đủ kiên nhẫn nghe bạn trả lời, nhất là khi bạn trả lời sai...).
Học sinh tiểu học cũng rất cả tin. Các em tin tưởng tuyệt đối vào người lớn. Với trẻ mọi điều ở người lớn (nhất là thầy cô) đều đúng và chuẩn mực.
Học sinh tiểu học rất hồn nhiên, với các em không có gì là phức tạp và khó khăn.Các em tin rằng mình sẽ làm được mọi điều mình muốn.
Tính bắt chước cũng là đặc điểm quan trọng của học sinh tiểu học. Các em thích bắt chước người lớn, bạn bè cũng như những nhân vật trong sách báo, phim ảnh
Phần lớn học sinh tiểu học có những nét tính cách tốt: lòng vị tha, tính ham hiểu biết, tính chân thật… Tuy nhiên trong tính cách học sinh tiểu học cũng thường gặp những thiếu sót như bướng bỉnh và thất thường.
Học sinh tiểu học, tình cảm, xúc cảm vẫn mang những đặc điểm từng có ở lứa tuổi trước. Tình cảm của các em mang tính cụ thể trực tiếp. Các em rất dễ xúc động. Tính dễ xúc cảm thể hiện trước hết ở tính giàu cảm xúc, sau đó là tính dễ xúc động. Học sinh tiểu học dễ bộc lộ tình cảm, khả năng kiềm chế tình cảm yếu, trẻ thường bộc lộ tình cảm của mình một cách hồn nhiên, chân thật, chưa biết nguỵ trang. Tình cảm của học sinh tiểu học còn mong manh chưa bền vững, chưa sâu sắc, dễ dàng chuyển hóa cảm xúc (dễ khóc, dễ cười, dễ yêu, dễ ghét…). Bước vào trường tiểu học đời sống tình cảm của học sinh có nhiều biến đổi. Khả năng kiềm chế trong tình cảm dần được hình thành: Lớp 1, tính xung động trong hành vi thường xuyên có mặt trong các biểu hiện tình cảm của trẻ thì đến lớp 2,3 đã bắt đầu thể hiện sự kìm giữ trong biểu hiện tình cảm. Các tình cảm cấp cao (tình cảm đạo đức, tình cảm trí tuệ, tình cảm thẩm mỹ...) được hình thành và phát triển ở học sinh tiểu học. Ở các lớp cuối tiểu học tình cảm trách nhiệm đã xuất hiện.
Về cơ bản, nét chung trong đời sống tình cảm của học sinh tiểu học là yêu đời, vui vẻ bên cạnh những tình cảm cá nhân cũng thể hiện khá rõ ở lứa tuổi này.
Học sinh tiểu học tình cảm giữ vai trò quan trọng trong các hành động ý chí của các em, đến nỗi trong nhiều trường hợp nó trở thành động cơ của hành vi, của hoạt động. Vì thế ở lứa tuổi này, sự phát triển của ý chí và tình cảm diễn ra trong sự tác động lẫn nhau không ngừng.
Học sinh tiểu học chưa có khả năng tự đặt ra mục đích cho hành dộng của mình và chưa biết lập kế hoạch của hành động. Vì vậy các em không thể tập trung sức lực và kiên trò theo đuổi mục đích dẫn đến dễ gặp thất bại và dễ mất lòng tin vào sức lực và khả năng của mình.
Tính độc lập, kiềm chế và tự chủ còn thấp nên học sinh tiểu học nhất là các lớp đầu cấp chưa thể độc lập hoàn toàn trong hành động mà còn trong chờ nhiều vào sự giúp đỡ của người khác.
Tính bột phát ngẫu nhiên vẫn còn trong các hành động ý chí của học sinh tiểu học nên các em dễ bắt chước hành động của người khác.
2.2. Về hoàn cảnh gia đình học sinh
Học sinh tiểu học nhiều em gia đình còn khó khăn, cha mẹ làm việc xa nhà. Các em thiếu sự quan tâm, chăm sóc của cha mẹ. Nhiều em có hoàn cảnh đặc biệt nên thiệt thòi nhiều về tình cảm, tinh thần và sự chăm sóc.
2.3. Các biện pháp để làm tốt công tác chủ nhiệm lớp
2.3.1. Triển khai công tác xây dựng nề nếp đầu năm:
Công tác xây dựng nề nếp lớp học là nhiệm vụ hàng đầu của một giáo viên chủ nhiệm, muốn làm tốt công tác chủ nhiệm, người giáo viên cần phải đưa tập thể lớp đi vào nề nếp ngay từ đầu năm, thì lớp học đó mới đạt được nhiều thành tích trong suốt năm học. Để làm tốt công tác xây dựng nề nếp của lớp, tôi hướng tới thực hiện những việc làm sau:
Nắm thông tin học sinh: Việc nắm các thông tin của học sinh đầu năm là rất cần thiết. Có được thông tin học sinh giúp cho giáo viên chủ nhiệm phục vụ cho việc ghi chép hồ sơ giáo viên, nắm được hoàn cảnh gia đình, lực học của năm trước, việc liên lạc với gia đình các em,…
2.3.2. Xây dựng “Lớp học thân thiện, học sinh tích cực”
Thực hiện Chỉ thị số 40/CT-BGĐT của Bộ trưởng Bộ giáo dục và đào tạo về phát động phong trào thi đua và kế hoạch số 307/KH-BGD&ĐT ngày 22/07/2008 của Bộ giáo dục và đào tạo về kế hoạch triển khai “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” nhằm nâng cao giáo dục toàn diện, đặc biệt là giáo dục đạo đức, nhân cách, kĩ năng sống cho học sinh. Để xây dựng “Trường học thân thiện, học sinh tích cực” thì mỗi giáo viên chủ nhiệm lớp phải xây dựng “Xây dựng lớp học thân thiện, học sinh tích cực”.
Trang trí lớp học thân thiện: Phòng học là nơi các em học tập, vui chơi. Bởi thế mà ngoài việc có một phòng học khang trang, thoáng mát, đầy đủ tiện nghi, còn cần có phòng học trang trí đẹp, thân thiện, gần gũi với các em, tạo cho các em sự thích thú, say mê, niềm phấn khởi khi ngồi vào lớp học.
Xây dựng mối quan hệ giáo viên – học sinh
Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy và học, quan hệ giáo viên – học sinh đã trở thành thân thiện, gần gũi như là những người bạn thực sự, luôn tạo cho các em mối quan hệ mật thiết, gần gũi, nói năng nhỏ nhẹ, dịu dàng, không để các em phải sợ sệt khi đứng trước mặt giáo viên. Khen, thưởng những em có thành tích cũng như nhắc nhở các em rõ ràng đối với những phạm lỗi. Bên cạnh đó động viên, khuyến khích tìm những điểm tốt của các em để nêu gương, sau đó mới đưa ra những lỗi phạm và yêu cầu các em không được vi phạm nữa. Đối với những em học sinh khuyết tật và cá biệt, luôn giáo dục nhẹ nhàng, chỉ bày tỉ mỉ, thể hiện sự cảm thông, chia sẻ, sự nhân ái, bao dung sẵn sàng tha thứ, bỏ qua những lỗi lầm mà các em đã phạm.
Mối quan hệ bạn bè trong và ngoài lớp: Tình bạn là tình cảm quý nhất của mỗi con người chúng ta, ở nhà chúng ta có tình cảm của ông bà, cha mẹ, anh chị em, họ hàng,….đến lớp chúng ta không thể không có tình bạn. Có nhiều bạn tốt thì chúng ta luôn tự hào và là điều kiện giúp chúng ta vươn lên trong cuộc sống, người ta thường nói: “Học thầy không tày học bạn”, bạn bè cần phải giúp đỡ lẫn nhau, vui buồn có nhau, phải biết thương yêu, đoàn kết, chia sẻ, cùng nhau phấn đấu trong học tập, trong cuộc sống, sao cho có kết quả cao nhất. Trong học tập, các em phải biết giúp đỡ, hợp tác với nhau, bạn học giỏi hướng dẫn bài cho bạn học yếu, bạn học chưa giỏi nên hỏi, trao đổi với bạn biết hơn mình.
Trong giao tiếp các em phải nói năng lịch sự, dễ nghe, nói từ tốn, nói lời hay ý đẹp, không được xúc phạm bạn, có điều gì không hài lòng hay bạn phạm lỗi với mình thì nói cho bạn hiểu để bạn sửa sai, hoặc nữa là trình với cô để cùng nhau giải quyết. Trong cuộc sống các em cần phải biết đoàn kết, chia sẻ giúp đỡ những bạn còn khó khăn hơn mình, chia sẻ nỗi buồn, niềm vui cùng bạn,…thương yêu nhau như anh, chị em cùng một nhà. Tuyệt đối không được trêu bạn, đánh nhau với bạn, xúc phạm bạn, không nói tục, chửi thề. Không được nói xấu về bạn, không chia rẽ, chia bè phái hoặc không chơi với bạn này, bạn kia,…
Tổ chức, tham gia các hoạt động tập thể: Tham gia các hoạt động tập thể giúp cho các em rất nhiều về kĩ năng sống, các em có cơ hội thể hiện mình trước đám đông, thể hiện những tài năng, năng lực và kĩ năng giao tiếp của mình. Qua đó giáo dục các em về sự hiểu biết nhiều lĩnh vực của cuộc sống, phẩm chất, nhân cách, đạo đức,…Chính vì thế trong công tác chủ nhiệm, luôn chú trọng việc tham gia, tổ chức cho các em hoạt động tập thể theo quy định, lịch của trường, lớp. Các giờ hoạt động tập thể, hoạt động ngoài giờ lên lớp, hoạt động thể dục thể thao, vui chơi, múa hát,…gắn với kỉ niệm các ngày lễ lớn trong năm.
2.3.3. Một số phương pháp học tốt ở lớp, ở nhà
Làm công tác chủ nhiệm, ai cũng muốn học sinh của mình học giỏi, có nhiều thành tích trong học tập và cuối năm đạt được kết quả như mong muốn. Để được như thế, người giáo viên cần phải có trình độ chuyên môn, phải có phương pháp dạy học phù hợp, linh hoạt giúp các em lĩnh hội kiến thức một cách có hiệu quả nhất. Cho nên ngoài việc hướng dẫn các em học ở lớp, thì cần phải học tốt khi ở nhà.
Học ở lớp: Dựa vào kết quả điều tra thông tin học sinh đầu năm, giáo viên chủ nhiệm xếp chỗ ngồi cho các em hợp lý, em khá giỏi ngồi gần em yêu kém, kết hợp phân công đôi bạn cùng tiến, tạo điều kiện cho các em học tập theo nhóm đôi, từ đó các em giúp đỡ, hỏi bài nhau trong những lúc giải quyết bài tập khó. Trong giờ học luôn bao quát lớp, không để tình trạng các em không chú ý. Giảng giải thật kĩ những bài tập khó, dùng nhiều phương pháp dạy học linh hoạt như: Phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp hỏi đáp, phương pháp kĩ thuật khăn trải bàn, … kích thích sự hứng thú, tích cực và tính tự học, sáng tạo của học sinh. Mặt khác, luôn biểu dương, khen ngợi những em hăng say trong giờ học, động viên, giúp đỡ kịp thời những em còn chưa trả lời đúng, hay tự tin, mặc cảm để các cố gắng vươn lên.
Học ở nhà: Ngoài việc học tốt ở lớp, nếu các em về nhà không ôn tập, không học lại thì dẫn tới dễ quên, mạch kiến thức sẽ bị hỏng, không thực hành được tốt. Vậy việc học bài và làm bài tập thêm ở nhà cũng rất cần thiết, phần nào giúp các em nắm vững kiến thức ở lớp, học thuộc bài khi cô kiểm tra bài cũ: Lập thời gian biểu hợp lý nhất chung cho tất cả các em. Thường xuyên kiểm tra bài cũ, việc làm bài tập thêm ở nhà. Phối kết hợp chặt chẽ với phụ huynh, để trao đổi tình hình học tập của các em, như là gọi điện, liên lạc bằng sổ, trực tiếp đến nhà, thông qua Cơ sở dữ kiệu, phần mềm…Đặc biệt quan tâm trao đổi thường xuyên với phụ huynh học sinh cá biệt, những em còn yếu kém, tạo mọi điều kiện giúp đỡ kịp thời.
2.3.4. Phối kết hợp chặt chẽ với Ban giám hiệu, Đội, Sao Nhi đồng và các giáo viên bộ môn
Công tác phối kết hợp, là một trong những biện pháp hữu hiệu, nhằm răn đe, quán triệt có hiệu quả cao. Đôi khi có những công việc, nội dung hay tình huống mà một mình giáo viên không thể giải quyết được thì cần phải nhờ sự hỗ trợ của Ban giám hiệu nhà trường, hoặc Đội và các giáo viên bộ môn nếu có thể. Vì vậy, khi làm công tác chủ nhiệm, luôn nhờ sự tư vấn, chỉ đạo từ phía Ban giám hiệu nhà trường.
Về phía Đội, Sao Nhi đồng luôn kết hợp giáo dục các em cùng với anh Tổng phụ trách Đội, Sao Nhi đồng vì chức năng của Đội là tổ chức lễ chào cờ, các buổi sinh hoạt tập thể, các cuộc thi, các phong trào,…Cho nên để phát huy khả năng, năng lực của các em, giáo viên chủ nhiệm luôn cộng tác với anh Tổng phụ trách tạo cơ hội, điều kiện cho các em thể hiện. Bên cạnh đó, nếu có những những em chưa ngoan, phạm lỗi thì cũng kết hợp với Đội để tạo sức răn đe, giáo dục có hiệu quả.. Ngoài kết hợp với Ban giám hiệu, Đội, Sao Nhi đồng còn phối kết hợp với các thầy, cô giáo bộ môn, như là hỏi thăm về tình hình học tập, các hoạt động khác mà các thầy cô giáo bộ môn phụ trách, đồng thời kết hợp, đưa ra những biện pháp phù hợp giáo dục các em trong tất cả các giờ học trên lớp dù không có giáo viên chủ nhiệm, các em cũng vẫn ngoan, vâng lời, học tập và tham gia tốt mọi hoạt động.
Đề làm tốt công tác chủ nhiệm lớp ở trường Tiểu học, giáo viên chủ nhiệm cần chú ý: Giáo viên chủ nhiệm cần thực hiện đầy đủ các công việc đầu năm của lớp mình chủ nhiệm. Người giáo viên chủ nhiệm cần phải học hỏi, trau dồi kinh nghiệm, vốn sống, năng lực chủ nhiệm luôn được năng cao. Theo dõi, kiểm tra, quan tâm đến tất cả các hoạt động của học sinh lớp mình chủ nhiệm. Tránh bỏ qua, mặc kệ, không phân giải rõ ràng khi các em trao đổi hay thưa kiện việc gì đó. Mà ngược lại phải biết xử lý tốt trong mọi tình huống. Quan tâm nhiều và đặc biệt đến các HS yếu kém, cá biệt, HS có hoàn cảnh khó khăn, hoàn cảnh đặc biệt. Thường xuyên theo dõi nề nếp 15 phút đầu giờ truy bài, giao nhiệm vụ cho tổ trưởng kiểm tra, chữa bài tập cùng với lớp trưởng và lớp phó học tập. Ban cán sự lớp tổ chức giờ Sinh hoạt cuối tuần, các tổ trưởng, lớp trưởng lên nhận xét, đánh giá từng bạn trong tổ, để các em noi gương, học tập lẫn nhau và đặc biệt là biết sửa chữa lỗi của mình trước tập thể. Giáo dục đạo đức, nề nếp học sinh thông qua các biện pháp thuyết phục, nêu gương tốt, rèn luyện, khen thưởng và kỉ luật.
3. Kết luận
Mỗi giáo viên, ai cũng muốn học sinh của mình chăm ngoan, học giỏi, phát triển toàn diện, để sau này trở thành người có ích cho xã hội. Mỗi học sinh Tiểu học như những cây non, chúng ta cần uốn nắn, chăm chút cẩn thận, nhẹ nhàng chỉ bảo, nêu gương nhiều hơn là khiển trách để giúp học sinh tự tin vào bản thân mình và phát triển.
Đứng trước vai trò, vị trí, tầm quan trọng của một giáo viên chủ nhiệm lớp, phải luôn tìm tòi, học hỏi trau dồi nhiều kinh nghiệm hơn nữa, để sao cho lớp mình chủ nhiệm luôn đạt được kết quả và thành tích cao trong mọi lĩnh vực. Hằng năm nhà trường cần tổ chức các phong trào thi đua về một số nội dung liên quan đến công tác chủ nhiệm giữa các lớp, các khối. Tổ chức những buổi sinh hoạt dành riêng cho giáo viên chủ nhiệm trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, kể những câu chuyện liên quan đến công tác chủ nhiệm,…cho nhau nghe để học hỏi, trau dồi lẫn nhau. Trong thư viện cần bổ sung thêm sách, tài liệu về công tác chủ nhiệm, để giáo viên tham khảo, học tập.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đặng Vũ Hoạt (chủ biên), Giáo trình: Giáo dục học tiểu học 1, NXB Đại học Sư phạm, năm 2021
2. Đặng Vũ Hoạt (chủ biên), Giáo trình: Giáo dục học tiểu học 2, NXB Đại học Sư phạm, năm 2021
3. Bùi Sỹ Tụng ( chủ biên ), Lê Kiến Thiết, Phan Nguyên Thái, Nguyễn Trọng Tiến - Lí luận và phương pháp công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh -NXB Đại học Sư Phạm - H2003.
4. Thông tư số 28/2020 của Bộ GD&ĐT ngày 4/9/2020 ban hành Điều lệ trường tiểu học.