Nguyễn Thị Bắc
Khoa: Chính Trị - Tâm lý - Giáo dục học
Trường Đại học Hải Dương
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh xã hội hiện nay, với sự phát triển không ngừng của công nghệ thông tin, Internet đang từng bước khẳng định tầm quan trọng, trong đó xuất hiện ngày một nhiều các trang mạng xã hội tạo điều kiện để cá nhân, tổ chức có nhiều cơ hội chia sẻ những thông tin của mình nhưng cũng là thách thức đối với các cơ quan quản lý chuyên ngành về đảm bảo nội dung và phạm vi hoạt động.
Trong hầu hết chúng ta thì các mạng xã hội như Facebook, ZaLo, Youtbe, Tiktok... đã nhanh chóng trở thành một phần quan trọng không thể thiếu của nhiều người đặc biệt là đối với những thế hệ trẻ, mạng xã hội (MXH) lại càng có một vai trò quan trọng và ảnh hưởng lớn đối với con người. Trong đó, mạng xã hội đã và đang sẽ là một phần của đời sống xã hội ở một bộ phận công chúng. Ngày nay khi mà công nghệ thông tin phát triển thì không ai có thể phủ nhận lợi ích mà MXH mang lại đặc biệt là giới trẻ
Sự xuất hiện của MXH với những tính năng, với nguồn thông tin phong phú đa dạng, đã thật sự đi vào đời sống của cư dân mạng, với những chức năng đa dạng kéo theo sự gia tăng ngày càng đông đảo của các thành viên, Internet ở một khía cạnh nào đó đã làm thay đổi thói quen, tư duy, lối sống, văn hóa của một bộ phận sinh viên (SV) hiện nay vì đây là nguồn nhân lực có khả năng tiếp nhận những tiến bộ khoa học một cách nhanh nhạy nhất đồng thời đây cũng là lực lượng chịu tác động của các phương tiện thông tin truyền thông nhiều nhất trên cả hai phương diện tích cực và tiêu cực
Ngoài những lợi ích mà MXH đem lại cho người dùng như thông tin nhanh, khối lượng thông tin phong phú được cập nhật nhanh chóng, liên tục thì chúng ta còn nhận thấy một khía cạnh quan trọng làm thay đổi đến hình thức giao tiếp giữa cá nhân với cá nhân và cá nhân với nhóm, các quốc gia, dân tộc với nhau đó chính là khả năng kết nối giữa các thành viên trong xã hội với nhau. Đây chính là không gian giao tiếp công cộng phi vật chất tạo liên kết dễ dàng, thuận tiện, nhanh nhất giữa con người với con người với nhau thông qua nhiều hình thức, liên kết rộng khắp chứ không bị giới hạn bởi chiều không gian. Lượng thông tin chia sẻ là hết sức to lớn và vô cùng phong phú, đa dạng. Chính vì vậy mà số lượng người sử dụng MXH ngày càng đông đảo và tăng lên đặc biệt là thanh thiếu niên học sinh, sinh viên trong độ tuổi từ 16 đến 24. Số lượng người sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam đang gia tăng rất nhanh, khoảng 17% số người trưởng thành thường xuyên trao đổi qua mạng với những người không hề quen biết và tỉ lệ này tăng tỉ lệ nghịch với độ tuổi
Có thể thấy sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật cùng với đời sống của người dân ngày một tăng lên thì việc tiếp cận với những cái mới từ bên ngoài là điều không mấy khó khăn, đặc biệt nhất là giới trẻ. Thông qua MXH sinh viên có thể dễ dàng truy cập MXH thông qua các phương tiện khác nhau, như máy tính bảng, laptop đặc biệt với sự phát triển khoa học 4.0 hiện nay thì qua điện thoại di động ở bất cứ đâu và tại bất cứ thời điểm nào. Sự xuất hiện của MXH với những tính năng mới, với nguồn thông tin phong phú và đa dạng đã đem lại cho công chúng nhiều sự trải nghiệm đầy thú vị tạo điều kiện cho con người giao tiếp mà còn là nơi để quảng cáo, mua bán, trao đổi, kết bạn, tìm kiếm, xây dựng các mối quan hệ. Vì vậy ở một khía cạnh nào đó mạng xã hội đã đem lại nhiều lợi ích góp phần giúp sinh viên giảm tress sau những ngày học tập và làm việc căng thẳng của. Tuy nhiên bên cạnh những mặt tích cực kể trên cũng còn nhiều hệ lụy mà mạng xã hội mang lại như mất thời gian nhất là đối với SV làm xao nhãng việc học, sống khép kín, sa đà vào "cuộc sống ảo" trên mạng xã hội mà quên đi cuộc sống thực tế đang diễn ra, nhiều bạn trẻ tìm bạn đời trên mạng tạo cơ hội cho kẻ xấu lợi dụng bắt cóc. Họ cập nhật trạng thái cá nhân liên tục, đăng những câu nói, hình ảnh gây sốc để câu like để được nổi tiếng…
Câu hỏi đặt ra là tại sao họ lại có hành vi ứng xử như vậy, đâu là nguyên nhân, họ có nhận thức được vấn đề không? Vì vậy nghiên cứu thái độ và nhận thức của sinh viên dưới góc độ Tâm lý học để có được những giải pháp tối ưu nhất đang là vấn đề cấp bách của Nhà nước và những người làm công tác giáo dục hiện nay.
2. Nội dung
2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi sử dụng mạng xã hội của sinh viên
Hành vi sử dụng MXH của sinh viên bị chi phối, ảnh hưởng bởi một số yếu tố chủ quan và khách quan. Trong quá trình sử dụng có ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến việc hình thành hành vi sử dụng MXH
2.1.1. Các yếu tố chủ quan
- Nhận thức của sinh viên
Hành vi sử dụng MXH là hành vi thể hiện ý chí của cá nhân trong việc bộc lộ giá trị của bản thân, là hành những động được xã hội đánh giá, nó phản ánh văn hóa của cộng đồng, mức độ hiểu biết và trình độ hiểu biết của chính cá nhân đó
Hành vi sử dụng MXH là một hành vi có ý thức, do đó để hình thành hành vi sử dụng MXH việc xem xét cấu trúc hành vi ý thức là điều cần thiết dựa trên các đặc điểm tâm lý của thanh viên xuất phát tử mối liên hệ giữa ba mặt nhận thức, thái độ và hành vi. Hành vi sử dụng MXH là một hành vi có ý chí “ là hành vi mà trong đó con người có ý thức cố gắng đạt những mục đích nhất định
Thông thường các hành vi ý chí gắn liền với quá trình tư duy vì điều quan trọng nhất trong các hành vi là phải nhận thức được vấn đề mà mình quan tâm thông qua các hành động cụ thể. Con người khi sử dụng một hành vi nào đó nếu không có tư duy sẽ không có được những hành vi có ý chí tự giác thật sự. Ở một khía cạnh khác thì việc truyền thụ kiến thức từ xã hội đến cá nhân không chỉ đơn giản là sự nhồi nhét những kiến thức vào đầu của con người mà việc tiếp thu kiến thức chính là khả năng chiếm lĩnh được những phương thức hành động mang tính lịch sử xã hội. Như vậy hành động của con người là hành động đã được nhận thức từ trước.
- Thái độ của sinh viên
Có thể xem xét thái độ là một thuộc tính trọn vẹn của ý thức, thái độ cũng thể hiện ra biểu hiện bên ngoài thông qua các hành động của con người đối với đối tượng theo một hướng nhất định như thông qua các hành vi, cử chỉ, nét mặt cũng như cách thức ứng xử và lời nói của người đó trong những tình huống, điều kiện cụ thể. Có rất nhiều quan điểm khác nhau nhưng đa phần các nhà nghiên cứu đều cho rằng thái độ là môi trường để cá nhân hình thành hành vi. Điều này thể hiện việc con người sẽ lựa chọn cách thức hành động như thế nào trước. Thái độ là những đánh gia tốt, xấu, đồng tình hoặc không đồng tình là những xu hướng mang tình nhất quán của cá nhân thể hiện bằng việc ủng hộ hay không ủng hộ về một vấ đề nào đó
Thái độ của con người khi sử dụng MXH là những đánh giá về ý thức của họ khi sử dụng các trang MXH. Như vậy cần hiểu rằng để hình thành được ý thức khi sử dụng MXH của con người nói chung và sinh viên nói riêng cần làm cho họ nhận thức được MXH là gì, vai trò của MXH từ đó để có những hành vi cụ thể, những hành vi được lặp đi lặp lại nhiều lần sẽ trở thành hành vi ý thức
- Động cơ của sinh viên
Khi nói đến động cơ là động lực thúc đẩy con người hành động giúp con người thỏa mãn các nhu cầu về cả tinh thần lẫn vật chất. Có nhiều quan niệm về động cơ nhưng có thể hiểu động cơ là tổng hợp các yếu tố thúc đẩy con người hành động như: mong muốn, tình cảm, niềm tin, khát vọng tư duy và thói quen...
Động cơ là sức mạnh thúc đẩy hành động. Để đánh giá được khách quan bản chất hành vi của mỗi người cần xem xét động cơ xuất phát bên trong của họ là rất quan trọng, làm tiền đề để đánh giá hành vi của họ. Vì vậy mà trong thực tế, có rất nhiều người có hành vi tương tự giống nhau nhưng với động cơ khác nhau, thì mỗi người lại có cách thức hành động khác nhau và rõ ràng là kết quả sẽ khác nhau
Từ những phân tích trên cho thấy khi sử dụng MXH, yếu tố bên trong là động cơ thúc đẩy con người quyết định cách thức sử dụng MXH như thế nào cho phù hợp với yêu cầu chuẩn mực của xã hội
- Đặc điểm tâm lý lứa tuổi sinh viên
Sinh viên là những người trẻ tuổi với lòng nhiệt huyết cao, họ luôn có nhu cầu được chinh phục cái mới thông qua MXH, sinh viên có thể trao đổi những tư tưởng tình cảm cũng như công việc học tập của bản thân,Vì vậy MXH thực sự là công cụ không thể thiếu đối với giới trẻ đặc biệt là sinh viên. Sinh viên với lứa tuổi còn rất trẻ, khi rời khỏi trường ghế nhà trường phổ thông, việc lựa chọn cho mình ngôi trường phù hợp để học tập và theo đuổi ngành nghề mà mình yêu thích, đây là bước ngoặt lớn và có những thay đổi nhất định. Việc tìm kiếm bạn bè trong môi trường mới bước đầu gặp khó khăn vì phải đi làm quen, trò chuyện, giao lưu, nhưng với sự phát triển của khoa học công nghệ hiện nay thì việc này vô cùng đơn giản chỉ với hành động “like” hay một click chuột, thì bạn đã kết nối với cả thế giới thay bất kể về không gian hay thời gian thay vì việc phải đi gặp mặt trực tiếp.
1.1.2. Các yếu tố khách quan
- Môi trường xã hội
Mỗi sinh viên là thành viên của cộng đồng, tùy thuộc vào đặc điểm tính cách của từng sinh viên, cá nhân sẽ bị tác động đến việc thể hiện hành vi khác nhau
Sinh viên trường Đại học Hải Dương đại đa số là các bạn sinh viên đến từ những nơi khác nhau, vùng miền khác nhau sau khi nhập học họ lại cùng sống trong một môi trường như cùng kí túc xá, xóm trọ, học chung một trường hoặc các trường khác nhau có những sở thích, sở trường khác nhau nhưng khi sống trong một môi trường họ lại có những mong muốn tìm đến nhau để được cùng nhau chia sẻ sở thích, cũng như trong học tập để cùng giúp nhau những lúc khó khăn nhất. Vì vậy MXH được xem là một nơi có tính cộng đồng cao có thể giúp sinh viên kết nối được những điều này
Sinh viên là tầng lớp tri thức cao của xã hội, với sự tìm tòi, nhạy bén của mình, đã tự tìm ra những trang MXH hay và bổ ích không chỉ phục vụ cho nhu cầu học tập mà còn giúp bản thân giải trí sau những giờ học tập căng thẳng. Trong quá trình sử dụng họ trao đổi kinh nghiệm của bản thân từ đó giới thiệu cho bạn bè những trang MXH có lợi với tính năng sử dụng dễ và thân thiện với mọi người dùng đặc biệt là các bạn trẻ.
- Điều kiện sinh hoạt
Như chúng ta biết nhu cầu của con người được hình thành theo cơ chế từ thấp đến cao từ đơn giản đến phức tạp. Khi nhu cầu thấp đạt được sẽ hướng đến một nhu cầu cao hơn. Trong hành vi cũng vậy cũng theo cơ chế đó chỉ khi đạt được những hành vi đơn giản con người mong muốn chinh phục những hành vi phức tạp .Việc sử dụng một cách lâu dài sẽ tạo thành các thói quen, điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng để hình thành hành vi có ý thức. Việc hình hành các thói quen sẽ được thực hiện tương đối dễ dàng khi có những điều kiện sinh hoạt phù hợp. Hơn nữa sinh viên đa phần sống xa gia đình không có sự quản lý chặt chẽ của gia đình, thời gian nhiều không biết làm gì? Nên họ truy cập mạng MXH thường xuyên. Đây được coi là niềm vui để các bạn giải trí sau những giờ học căng thẳng
- Phương tiện vật chất
Việc hình thành và tạo thói quen là một quá trình và sẽ được thực hiện tương đối nhanh khi có phương tiện vật chất đáp ứng yêu cầu của bản thân. Xã hội phát triển không ngừng đặc biệt khi công nghệ phát triển mạnh như hiện nay thì đời sống của sinh viên cũng được nâng cao, sinh viên đa phần đều có máy tính và điện thoại công nghệ cao kết nối internet tạo là môi trường thuận lợi để Sinh viên vào MXH một cách nhanh chóng và dễ ràng.
Như vậy trong các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến hành vi sử dụng MXH của sinh viên. Yếu tố khách quan như môi trường sống, phương tiện kỹ thuật là điều kiện quan trọng trong viêc hình thành hành vi sử dụng MXH. Đây được xem là yếu tố khó kiểm soát trong điều kiện hiện nay. Yếu tố chủ quan: nhận thức, thái độ có mối quan hệ gắn bó tác động qua lại với nhau tạo nên đặc điểm tính cách riêng của mỗi cá nhân. Đây là những yếu tố bên trong khó tác động,muốn thay đổi cần có thời gian thay đổi nhận thức cũng như thái độ của họ
3. Kết luận
Hành vi sử dụng MXH của sinh viên Đại học Hải Dương chịu ảnh hưởng từ rất nhiều yếu tố, trong đó các yếu tố chủ quan như “nhận thức, thái độ và đặc điểm tâm lý lứa tuổi” đóng vai trò quyết định và các yếu tố khách quan như “môi trường sống, phương tiện kỹ thuật” đóng vai trò quan trọng. Như chúng ta biết sự hình thành và thực hiện hành vi sử dung MXH là một quá trình lâu dài và phức tạp, chịu sự chi phối bởi các yếu tố như đặc điểm lứa tuổi, phương tiện kỹ thuật cũng như môi trường sống của sinh viên. Vì vậy để mọi lứa tuổi nói chung và sinh viên nó riêng sử dụng MXH một cách khoa học và văn minh cần có sự quan tâm của nhiều cơ quan tổ chức: gia đình, nhà trường, xã hội và những nhà quản trị mạng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đào Lê Hòa An (2013), “Nghiên cứu về hành vi sử dụng Facebook của con người- một thách thức cho tâm lí học hiện đại”, Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.
2. Lê Minh Công (2011). Tác động của Internet đến nhận thức và hành vi giới tính, tình dục ở thanh thiếu niên, Luận văn thạc sĩ ngành Tâm lý học
3. Chính phủ (2013), Nghị định số 72/2013/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet
4. Trần Thị Minh Đức(2014), Sử dụng mạng xã hội trong sinh viên Việt Nam, Tạp chí khoa học Việt Nam
5. Bùi Hương Giang, Ngô Minh Hường (2008), Tìm hiểu ngôn ngữ trên mạng xã hội Facebook, QH-2008-X-NN, Đại học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội